STARI GRADOVI SRBIJE

„Nema grada na svetu oko koga su se jagmili toliki narodi, pod čijim su se bedemima vodile tolike bitke, koji je toliko puta menjao vlasnika i pedeset puta uništavan da bi se svih pedeset puta ponovo iz istorijskog groba podigao – kao što je naš Beograd. Pa zar ta činjenica što je taj grad srpski ni najmanje o Srbima ne govori?“ – Borislav Pekić



Nije pouzdano da baš svi putevi vode u Rim, ali sigurno da mnogi vode preko Balkana, gde su nastale mnoge civilizacije. Od neolitskih Lepenaca, mističnih stanovnika Vinče, Kelta, Tribala, Dačana, Ilira, Grka, Makedonaca, Rimljana, Slovena, Sarmata, Gota, Avara, Huna, Ugara, Turaka, Tatara… Svi su ostavili nešto svoje – bogomolje, svetilišta, toponime, običaje… Groblja i urušene utvrde kraj puta najbolji su dokaz koliko su svi hteli tu da ostanu. Centralni deo teritorije između Timoka i Drine, koji se iz nekog razloga danas naziva Zapadni Balkan, verovatno je najviše pustošen. Najuporniji da na tom putu rata sazidaju kuću su Srbi. Osim usmenih predanja, spaljenih kuća i urušenih manastira sećanje na te borbe čuvaju i ostaci razorenih tvrđava. Pretekle su, uglavnom, one koje su osvajačima najviše koristile, naravno, poslednjima – Turcima i Austrijancima. Nisu sačuvale izvorni izgled jer su ih prilagođavali vremenu i svojim potrebama.

Bogato ilustrovana priča o najstarijim naseobinama naših prostora


Kad su napuštali osvojene teritorije, obično su ih rušili da ih novi gospodari ne bi koristili. Bastione iz kojih je dolazilo uglavnom zlo često su rušili i Srbi po oslobađanju od tuđina. Do temelja je srušen Sokolac na Sokolskoj planini, a ni Rudničani nisu zaboravili teror Sali-age pa su grad razorili i izmestili. Kad je knez Mihailo dobio ključeve Kalemegdana, Austrijanci su se narugali da je dobio tvrđavu koju je vreme odavno pregazilo. Revoltiran knez je dovukao bateriju topova i ceo dan plotunima obasipao bedeme. Tek na prigovor oficira da je besmisleno rušiti tvrđavu na granici sa nedobronamernom Austrijom paljba je prestala. Od približno dvesta srednjovekovnih utvrđenja, koliko pominju istorijski izvori, moguće je identifikovati tek pedesetak. U manjoj ili većoj meri su očuvana, a poneka su dostupna samo dobro pripremljenim planinarima. Recimo, Ostrovica, Mileševac, Kudelinov grad ili Asenovo kale. Maglič je jedan od pristupačnijih i nedavno je obnovljen. No, kad se penjete strmom stazom ka visokim bedemima, ne možete da ne pomisliti da su tuda jurišali teško oklopljeni ratnici dok se na njih slivalo ključalo ulje, padale kamene gromade i obasipala ih kiša strela. Tvrđava se definiše kao odbrambena građevina gde boravi stalna vojna posada, načinjena od čvrstog materijala da zaštiti branioce od neprijateljskog dejstva, opasana čvrstim bedemima i, kad je izvodljivo, rovovima ispunjenim vodom. Zidane su na teško pristupačnim mestima, pa im se uglavnom moglo prići samo s jedne strane, dok su ih sa drugih strana čuvale prirodne prepreke, poput stena ili reka.